سیاه دانه از سیر تا پیاز

اطلاعات کلی در مورد سیاه دانه

سیاه دانه با نام علمی Nigella sativa گیاهی بومی جنوب غرب آسیا، خاورمیانه و بخش هایی از اروپا می باشد. متعلق به خانواده Ranunculaceae است.

ارزش غذایی سیاه دانه

سیاه دانه منبع غنی از پروتئین، فیبر غذایی، ویتامین ها (مانند تیامین، نیاسین و پیریدوکسین) و مواد معدنی (از جمله کلسیم، آهن،فسفر، مس و روی) است.

مزاج سیاه دانه چیست؟

مزاج سیاه دانه گرم و خشک در نظر گرفته می شود. یعنی اعتقاد بر این است که زیره سیاه خاصیت گرم کنندگی دارد و در صورت مصرف یا استفاده موضعی می تواند در بدن گرما ایجاد کند. ترکیبات گرم اغلب با اثرات محرک و نیروبخش همراه هستند.

موارد مصرف سیاه دانه در طب سنتی

بطور کلی باعث گرما بخشیدن به بدن شده و رطوبات اضافی را دفع می کند. در زیر برخی کاربرد های درمانی آن در طب سنتی ذکر شده است:

•  سياه‏ دانه‏ داروى مؤثرى براى دردهاى مفاصل می باشد هم به صورت دم‏كرده و هم پودر آن با عسل.
• بوداده سياه دانه با موم و روغن حنا يا روغن ديگرى ضد ريزش مو بوده و رويش آن را نيز تسريع می ‏نمايد.
• بوييدن سياه دانه براى لرزش اندام‏ها و ناراحتى عصبى مؤثر است زيرا بر روى اعصاب مركزى اثر مفيد دارد.
• ماليدن آن با گلاب مفيد براى نواحی خارش‏ دار دست و پا (بیماری های قارچى، جرب، پسوريازیس، اگزما) کمک کننده است.
• سياه دانه محرّك نيروى جنسى است.

خواص درمانی سیاه دانه از دیدگاه طب نوین

خواص ضد التهابی

سیاه دانه حاوی ترکیباتی با اثرات ضد التهابی است. ترکیب تیموکینون،باعث مهار تولید مولکول های پیش التهابی در بدن می شوند. التهاب مزمن در حالات مختلفی از جمله بیماری های قلبی عروقی، دیابت و برخی سرطان ها ایجاد می شود.

خاصیت آنتی اکسیدانی

سیاه دانه به دلیل وجود ترکیبات فعال زیستی مانند تیموکینون و کارواکرول خواص آنتی اکسیدانی از خود نشان می دهد. ترکیبات آنتی اکسیدانی به محافظت از سلول ها در برابر آسیب های ناشی از رادیکال های آزاد مضر و استرس اکسیداتیو کمک می کنند. با خنثی کردن رادیکال های آزاد، سیاه دانه به سلامت کلی کمک کرده و خطر ابتلا به بیماری های مزمن را کاهش می دهد.

تقویت سیستم ایمنی

سیاه دانه با تحریک سلول های ایمنی مختلف و بهتر کردن پاسخ ایمنی، به تقویت سیستم ایمنی کمک می کند. مطالعات نشان داده سیاه دانه می تواند به تعدیل پاسخ های ایمنی کمک کرده و به بهبود شرایطی مانند آلرژی و اختلالات خود ایمنی کمک کند.

تقویت سیستم تنفسی

سیاه دانه از دیرباز در طب سنتی برای سلامت دستگاه تنفسی استفاده می شده است. دارای خواص گشاد کنندگی برونش است و به ریلکس و باز کردن راه های هوایی کمک می کند. مطالعات نشان می دهد که سیاه دانه باعث بهبود علائم آسم، برونشیت و آلرژی می شود. اما تحقیقات بیشتری برای تعیین اثربخشی و استفاده بهینه از آن باز هم نیاز است.

سلامت دستگاه گوارش

سیاه دانه برای حفظ سلامت دستگاه گوارش و کاهش علائم بیماری های گوارشی استفاده می شود. دارای خواص ضد اسپاسم و ضد نفخ است. همچنین، سیاه دانه ممکن است اثر محافظتی روی پوشش دستگاه گوارش داشته و به سلامت کلی دستگاه گوارش کمک کند.

اثرات ضد سرطانی

مطالعات نشان می‌دهد که سیاه دانه می تواند باعث نابودی سلول های سرطانی شده و رشد تومور را مهار کند. اما تحقیقات بالینی مفصل تری، برای تعیین اثربخشی و ایمنی آن برای درمان سرطان نیاز است.

خواص ضد میکروبی و ضد قارچی

سیاه دانه به دلیل خواص ضد میکروبی و ضد قارچی از دیرباز در طب سنتی نیز مورد استفاده قرار می گرفته است. تحقیقات نشان داده اند که عصاره سیاه دانه و ترکیبات فعال آن دارای اثرات ضد باکتریایی در برابر طیف وسیعی از باکتری ها از جمله سویه های مقاوم به آنتی بیوتیک و همچنین انواع قارچ ها هستند.

خواص ضد دیابت

در آزمایش ها مشخص شده که سیاه دانه به کاهش سطح گلوکز خون کمک می کند. سیاه دانه همچنین می تواند حساسیت به انسولین را زیاد کرده و عوارض مرتبط با دیابت را کاهش دهد.

اثرات محافظتی عصبی

ماده موثره موجود در سیاه دانه مانند تیموکینون در مطالعات خاصیت محافظت کننده عصبی را اثبات کرده اند. آنها به محافظت از سلول های مغز در برابر آسیب، کاهش التهاب در مغز و برای بیماری هایی مانند بیماری آلزایمر،پارکینسون و سکته مفید باشد.

خاصیت حفاظت از کبد

اثرات حفاظت کننده از کبد برای سیاه دانه در مطالعات مختلف ثبت شده است. این گیاه دارویی به محافظت از کبد در برابر آسیب های ناشی از سموم، استرس اکسیداتیو و التهاب کمک می کند. زیره سیاه همچنین می تواند به عملکرد کبد کمک کرده و فرآیندهای سم زدایی را تقویت کند.

کمک به سلامت پوست

سیاه دانه به صورت موضعی برای درمان بیماری های پوستی مختلف استفاده می شود. این داروی گیاهی دارای اثرات ضد باکتریایی و ضد التهابی بوده پس در شرایطی مانند آکنه، اگزما، پسوریازیس و بهبود زخم می تواند کمک کننده باشد. علاوه بر این، روغن زیره سیاه گاهی اوقات در محصولات مراقبت از پوست نیز استفاده می شود. سیاه دانه به دلیل خواص مرطوب کنندگی و مغذی بودن آن در فرآورده های پوستی استفاده می شود.

سلامت قلب و عروق

سیاه دانه اثرات محافظتی روی قلب و عروق دارد. این گیاه می تواند به کاهش سطح کلسترول، کاهش فشار خون، بهبود پروفایل چربی کمک کند. داشتن خواص ضد ترومبوتیک از دیگر قابلیت های این گیاه است. این اثرات ممکن است به پیشگیری از بیماری های قلبی عروقی مانند بیماری قلبی و سکته کمک کند.

اثرات ضد حساسیت

سیاه دانه دارای خواص ضد حساسیت است. این داروی گیاهی مفید می تواند به کاهش علائمی مانند گرفتگی و احتقان بینی، عطسه و خس خس سینه کمک کند.

احتیاط ها و ملاحظات مصرف سیاه دانه

اگرچه سیاه دانه به طور کلی برای اغلب افراد در صورتی که در مقادیر متوسط به عنوان غذا یا مکمل مصرف می شود بی خطر است. اما بسیار مهم است که قبل از استفاده از آن با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید. سیاه دانه ممکن است با برخی داروها تداخل داشته باشد.

تداخلات دارویی گیاه سیاه دانه

ضد انعقادها و داروهای ضد پلاکت

سیاه دانه خواص ضد انعقادی خفیفی دارد، بنابراین توصیه می شود هم زمان با داروهای رقیق کننده خون یا ضد انعقاد، مانند وارفارین، آسپرین یا کلوپیدوگرل احتیاط کنید. مصرف هم زمان این داروها با سیاه دانه احتمال خونریزی یا کبودی را افزایش می دهد.

داروهای ضد دیابت

سیاه دانه باعث کاهش سطح قند خون می شود. بنابراین اگر از داروهایی برای کنترل دیابت مانند انسولین یا داروهای خوراکی کاهش دهنده قند خون مصرف می کنید، ترکیب آنها با سیاه دانه می تواند باعث افزایش اثر آنها شده و منجر به هیپوگلیسمی (قند خون پایین) شود. پس نظارت دقیق بر سطح قند خون توصیه می شود.

داروهای فشار خون

سیاه دانه اثر کاهش فشار خون دارد. اگر از داروهای کنترل کننده فشار خون بالا استفاده می‌کنید، مصرف هم زمان آنها فشار خون را بیشتر کاهش می دهد. پس پایش منظم فشار خون توصیه می شود.

داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی

سیاه دانه دارای خواص تعدیل کننده ایمنی است. پس با داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی، مانند کورتیکواستروئیدها تداخل دارد. مصرف هم زمان سیاه دانه با این داروها ممکن است بر اثربخشی آنها تأثیر بگذارد پس حتما قبل مصرف با پزشک خود مشورت کنید.

داروهای آرام بخش

سیاه دانه اثر آرام بخشی ملایمی دارد. اگر داروهایی مانند بنزودیازپین ها، باربیتورات ها یا داروهای خواب آور مصرف می کنید. دقت داشته باشید که سیاه دانه خواص آرام بخش آنها را افزایش داده. پس می تواند منجر به خواب آلودگی یا آرام بخشی بیش از حد شود.

توصیه کلی دکتر سحر به شما

توجه کنید که قبل از استفاده از سیاه دانه یا هر مکمل گیاهی دیگری با یک متخصص داروهای گیاهی مشورت کنید. به ویژه اگر از داروهای خاصی نیز استفاده می کنید.

هشدارها و احتیاط مصرف سیاه دانه

واکنش های آلرژیک

برخی اشخاص ممکن است به سیاه دانه یا ترکیبات آن حساسیت داشته باشند. اگر به گیاهانی از خانواده Ranunculaceae آلرژی دارید، حین مصرف سیاه دانه احتیاط کنید. در صورت بروز هرگونه واکنش آلرژیک مانند بثورات پوستی، خارش، تورم یا مشکل در تنفس، مصرف را قطع کرده و به پزشک مراجعه کنید.

مصرف سیاه دانه در بارداری و شیردهی

اطلاعات محدودی در مورد ایمنی سیاه دانه در دوران بارداری و شیردهی در دسترس است. پس برای خانم های باردار یا شیرده توصیه می شود حتما قبل مصرف با پزشک خود مشورت کنند.

مصرف سیاه دانه قبل جراحی

سیاه دانه اثراتی روی لخته شدن خون و سطح قند خون دارد. پس اگر جراحی دارید، مهم است که حتما پزشک خود را در جریان بگذارید. علاوه بر این احتمال دارد سیاه دانه با داروهای بیهوشی یا سایر داروهای مورد استفاده در طول عمل تداخل داشته باشد.

محصولات سیاه دانه موجود در داروخانه

روغن سیاه دانه

محصولی محبوب در ایران است. از دانه های سیاه دانه استخراج می شود و برای اهداف آشپزی و دارویی استفاده می شود.

کپسول سیاه دانه

سیاه دانه به صورت کپسول یا مکمل های غذایی نیز موجود است. این محصولات حاوی عصاره یا روغن دانه زیره سیاه هستند و برای فواید سلامتی مختلف به بازار عرضه می شوند.

نحوه مصرف سیاه دانه

دوز مناسب سیاه دانه بسته به عواملی مانند سن، وضعیت سلامت کلی، بیماری خاص و شکل سیاه دانه مورد استفاده (دانه، روغن، کپسول و غیره) می تواند متفاوت باشد.

اینجا برخی از ملاحظات دوز کلی برای اشکال مختلف سیاه دانه وجود دارد:

دوز معمول که در اغلب مطالعات برای میزان مصرف اشکال مختلف سیاه دانه ذکر شده بین 1-3 گرم روزانه می باشد.

اما بدانید که پاسخ های فردی به سیاه دانه ممکن است متفاوت باشد. برای ارزیابی میزان اثر بخشی و هر گونه عوارض جانبی بهتر است با دوز کمتر شروع کنید. علاوه بر این، توصیه نمی شود از دوز گفته شده بیشتر مصرف کنید، زیرا مقادیر بالاتر می تواند خطر عوارض جانبی را افزایش دهد.

سخن نهایی دکتر سحر با شما

در این مقاله اثرات درمانی و خطرات احتمالی و تداخلات دارویی گیاه سیاه دانه با داروهای شیمیایی بررسی شدند. همچنین مزاج سیاه دانه و برخی کاربرد های آن در طب سنتی بیان شدند. اگرچه اثرات بسیار خوبی از این گیاه دیده شده است اما برخی خواص بیان شده نیاز به تحقیقات بیشتری دارند. نکته پایانی اینکه قبل از استفاده از سیاه دانه یا هر داروی گیاهی دیگری برای اهداف درمانی با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.